Voeren: Een Historische schets over de Bronk

Het onderstaande artikel “Pronk of Bronk” van Jean-Marie Ernon is een onderzoek naar het gebruik van Bronk houden en vieren en zijn link naar de processies die hier in onze Voerdorpen en ook over de grens intens worden gevierd.

Pronk of Bronk !
In Voeren en omliggende dorpen, vooral in Nederlands Zuid-Limburg, zie je nog jaarlijks de Bronk uittrekken. De ons bezoekende mensen van verderaf, toeristen of anderen, wrijven zich, bij wijze van spreken, de ogen uit bij het aanzien van dit gebeuren. Ja, ze hebben de indruk in een oude film geraakt te zijn. Anderen vragen zich af welke betekenis dit gebeuren nog meedraagt, ze zien hier iets van een ” anachronisme” ( een voorstelling die niet in het huidige tijdvak thuis behoort) in. Weer anderen zien hier niets meer nog minder in als een toneelstuk vol flauwekul. Die laatste gaan we hier lik op stuk geven. En met reden. De geschiedenis van dit volksgebeuren gaat inderdaad heel ver terug in de tijd.

Geschiedenis:
Processies zijn een zeer oud fenomeen, een gebruik dat iedereen kent vanuit een kerkelijke achtergrond. Processies worden inderdaad bij Van Daele beschreven als een plechtige kerkelijke omgang binnen of buiten het kerkelijk gebouw, waarbij vaak het sacrament of het kruis wordt rondgedragen.

Maar Bronk is een begrip van voor de Christelijke tijdrekening. Ze is ontstaan uit een jaarlijkse rondgang van de dorpsverantwoordelijken langsheen de grenzen van het dorp. Dit gebeurde met het oog op de toestand van verbindingswegen, het ontstaan en beoordelen van hindernissen op die wegen ( erosie, omver gewaaide bomen, ..) en het naleven van juiste limieten op een ogenblik dat er uiteraard nog geen kadaster bestond. De dorpschefs duldden hun onderdanen bij dit gebeuren omdat menige van hen betrokken partij waren bij geschillen.

Als we nu weten dat de meeste mensen nooit uit hun dorp kwamen dan begrijpen we dat zulks een unieke gelegenheid was om even over de grenzen heen te kijken. Nieuwsgierigheid is van alle eeuwen. Te meer daar, zeker wanneer er mogelijke geschillen te verwachten vielen, de dorpelingen uit de buurdorpen er ook als de kippen wilden bij zijn. En dan gebeurt er iets dat ook van alle tijden is : de dorpeling sleept allerhande spullen mee om “die van het buurdorp “te imponeren met zijn rijkdom in kleding, in voorwerpen, … Met andere woorden: de dorpelingen gaan pronken met hun bezittingen. Het is Bronk! Dat bij die gelegenheid vriendschapsbanden en andere gesloten werden laat zich makkelijk raden.

Tijdens de kerstening van onze streken, terwijl er nog geen onderscheid gemaakt werd tussen wereldlijke en geestelijke machten, palmde de kerk langzamerhand ook dit gebeuren in door ook kruis en sacrament in de stoet mee te dragen. Waarschijnlijk voelde de kerk zich verantwoordelijk voor het morele gedrag van haar bevolking tijdens die ommegang. Men kan er zich wel een idee bij vormen bij de verplaatsing van quasi alle goed te been zijnde kerels en dito deernen tijdens zulke unieke gelegenheid.

Pronk of de Bronk werd aldus processie. Klopt dat? Niet helemaal. Laat de processie vanaf dan een kerkelijk ritueel zijn, de vreugde en de uitgelatenheid van de vroegere uitstap moest erbij blijven: er werd gevierd in het centrum van het dorp. En Voerenaars hadden daar geen problemen mee, gelet op de talrijke brouwerijen en distilleerderijen van die tijd! Vanaf een zeker ogenblik vielen processie en feest onder één noemer : “De Broonk!”.

Waar mensen samen zijn, waar mensen samen willen bidden en/of vieren, zijn er regels nodig. En die kwamen er ook ! Nog wel door toedoen van de Heilige Juliana van Cornillon (Luik) rond 1230. Naast de Officie van de H. Sacramentsdag, moest er ook een datum vast geprikt worden voor dit feest, en dit voor heel de Kerk. En dit werd de tiende dag na Pinksteren. Zo belanden we in het hart van de feestencyclus van de Kerk. We weten inmiddels dat het instituut, om de kerstening in haar geheel rap te doen slagen, de oude nog in voege zijnde Keltische feesten inpikte en omvormde: Kerstmis plaatste men op de dag van winter zonnewende, Pasen zette men op de eerste zondag na de eerste volle maan na 21 maart; De overige feesten werden aan dit laatste verbonden, ook volgens de Keltische natuurkalender: OH Hemelvaart ( 40 dagen na Pasen), Pinksteren ( 10 dagen daarna), en dan nog eens tien dagen daarna de H. Sacramentsdag, op een donderdag net zoals Hemelvaartsdag.

Vele jaren later ( 16de en 17de eeuw) wordt het Instituut Kerk geconfronteerd met de Reformatie en de Contra – Reformatie. Daar waar de eerste een versobering van het hele kerkelijke gebeuren voor ogen had, zorgde de Contra – Reformatie voor net het tegenover gestelde: de Barok was geboren. Maar ook de tegenstellingen Katholieken-Gereformeerden. Dit zou men ook aan de processies gaan zien, zowel in de stoet als op het traject ervan. De meeste schutterijen, ofschoon burgerlijk van origine, gingen nu meer op de voorgrond treden. Eerst waren ze een soort privé militie van een dorp, vanaf nu werden de leden mooi uitgedost en beter bewapend. Ze ruimden de obstakels op die andersdenkende opwierpen op het processietraject en zorgden voor een goede gang van zaken. Voegen we nu nog het ontstaan van muziekkorpsen ( in de laatste jaren van de 19de eeuw) toe en de uitdijende organisatie van het katholiek onderwijs met de aantrekking van vrouwelijke religieuzen rond 1850 en je krijgt een processie met alles erop en eraan zoals we die in de helft van de vorige eeuw nog gekend hebben.

Besluiten:
Op de vraag of we met het verschijnsel Bronk het ook over “traditie” hebben, kunnen we volmondig ja antwoorden, gelet op deze historische schets.
Mogen we ook het woord “Cultuur” in deze context gebruiken? Dat lijkt me nogal evident. En wel om volgende redenen:
In de brochure “Wandeling historische bronkroute ‘s-Gravenvoeren” (2013) schrijft de auteur : ” ..’s-Gravenvoeren, waar voor 1800 een vaste traditionele route gevolgd werd, die eeuwenlang van toepassing is geweest, route waarin zich oude parochie- en rijksgrenzen weerspiegelen. Een echo uit een ver verleden met wortels in de middeleeuwen. De historische processieroute is daarom ook een weerspiegeling van de toenmalige gezagsverhoudingen.” Cultuur met betrekking tot plaatselijke geschiedenis.

• We zien oud processiemeubilair ( baldakijn, vaandels, flambouwen, beelden, we zien ook – aan de hand van oude foto’s – een evolutie in de kleding; in de uitbeelding van religieuze onderwerpen;…
• We horen een heel bijzonder genre van muziek, processiemarsen;
  we schrikken wanneer de kameren worden geschoten;…
• We proeven een heel aparte sfeer van saamhorigheid,
  van tederheid zelfs (mijnheer pastoor Possen verwoordde het ooit zo:)
  “Ons’ Heerke komt uw huis voorbij, Hij komt naar u toe!”;

Mogen we het ook over “Erfgoed” hebben, wanneer we over onze Bronk praten? Natuurlijk. Er lopen onderzoeken over processies allerhande, daarin spreekt men van ” Immaterieel Erfgoed”. En Erfgoed is toch om te bewaren, om door te geven ? Om zorg voor te dragen.

En als we het nu eens hadden over de ” Beleving” van de Bronk. Welnu, de Bronk is nu op de eerste plaats een belevenis voor velen, zowel voor hen die mee opstappen als voor de toeschouwers. Hoe elkeen die beleeft is iets heel anders. Bekijken we het standpunt van de medewerkers, onder welke vorm dan ook. En dan mogen we wel wat kwijt over de sterke maatschappelijke veranderingen van de afgelopen jaren. We stellen immers vast dat het kerkbezoek sterk achteruit gaat, dat de kerk weinig in de actualiteit staat, dat de huidige mens maar met mondjesmaat iets over zijn geloofsleven los laat. We weten echter niet of dit ook een maatstaf is voor zijn geloofsleven an sich. We hoeven ons der halve dan ook niet langer vast te klampen aan de oude uitingen van weleer een paternalistisch dirigisme dat zich uit in strakke rijen van zogenaamd biddende mensen die ondertussen de huizen en tuinen van mededorpsbewoners controleren. Die tijd ligt achter ons. Wat dan wel? Gewoon, respectvol opstappende lui, blije gezichten van mensen die heus wel iets voelen voor dat samenhorigheidsgevoel en daar uiting willen aan geven en dat ook onderling willen communiceren.

Dan wordt onze Bronk een traditioneel, cultureel stuk immaterieel Erfgoed dat we graag willen koesteren en door geven aan de volgende generaties.

Natuurlijk hoort daar, vanouds, een Après-Procession bij om U tegen te zeggen. Maar dat laat ik liever over aan anderen.

Jean-Marie Ernon