Feestdag: 24 juni

Ook Johannes Prodomos (Voorloper) genoemd. Zijn geboorte – ongeveer zes maanden voor die van Christus – werd door de engel Gabriël aangekondigd aan Zacharias. Hij en Elisabeth zouden een zoon krijgen, een voorloper en wegbereider van de Messias. Zo werd Johannes de ‘roepende in de woestijn’ die de komst van Jezus aankondigde. Later doopte hij Christus in de Jordaan en noemde hem ‘het Lam Gods dat de zonden der wereld wegneemt’. De scène wordt veelvuldig in de kunst afgebeeld.

Johannes de Doper wordt voorgesteld als profeet en boeteprediker, vaak met baard en wilde haardos, gekleed in een kameelharen gewaad of als herder in een schapenvacht, een lam aan de voeten, op de schouder, op de arm of op een boek. Soms is het dier vervangen door een ronde schijf met daarop een afbeelding van het Lam Gods (Agnus Dei). Ook een Kruisstaf komt voor, met een banderol waarop staat: Ecce Agnus Dei (zie het Lam Gods), een schotel (soms met afgehouwen hoofd), een kruik of een schelp waarmee hij doopte.

Sommige afbeeldingen tonen hem enkel in lendenschort of in dierenhuid, maar ook rijke kledij komt voor, zij het veeleer zelden. In dat geval heeft hij meestal een boek in de hand met daarop een lam. Als wegbereider draagt hij eventueel een kaars, een lantaarn of een fakkel.

Vanwege zijn kledij bestaande uit dierenhuiden is Johannes patroonheilige van leerlooiers, kleermakers en bontwerkers, en voorts – wegens zijn gevangenschap – van gevangenen en terdoodveroordeelden. Hij werd aangeroepen tegen koorts, rugpijn, kinderziekten, schreeuwende kinderen (als ‘de roepende in de woestijn’), epilepsie en hoofdpijn. Dat laatste omdat hij stierf door onthoofding op bevel van Herodes Antipas, die daartoe werd aangezet door zijn stiefdochter Salomé. Herodes had haar beloofd elke wens in te willigen als zij voor hem zou dansen. Het meisje vroeg het hoofd van Johannes op een schotel.

De onthoofding in de gevangeniscel is een bekende scène in de religieuze kunst, net zoals de presentatie aan Salomé van Johannes’ hoofd op een schotel. Attributen in verband met zijn dood zijn meestal een (krom) zwaard of een bijl.