Samen met Pastoral de la Tierra de San Marcos strijdt Irma Guinac Alvarado (52) al meer dan vijfentwintig jaar tegen bedrijven die het water uit de Pacayá-rivier opeisen en vervuilen.
De strijd om het blauwe goud
La Blanca, een gemeente aan de zuidwestkust van Guatemala, gelegen in het departement San Marcos, staat bekend als het land van het ‘groene goud’. Plantages van oliepalmen en bananen strekken zich uit tot zover het oog reikt. Maar wat velen niet weten, is dat er achter deze weelde vele verhalen van onrecht en verlies schuilgaan.
De plantages zijn eigendom van HAME (Hugo Alberto Molina Espinoza) en BANASA (Bananera Nacional Sociedad Anónima). Deze bedrijven streken in de jaren tachtig in La Blanca neer om er te profiteren van het gunstige klimaat, de vruchtbare bodem en de overvloed aan water. En profiteren, dat mag je gerust letterlijk nemen. De bedrijven leggen op illegale wijze beslag op de Pacayá-rivier. Zo leiden ze de waterloop om en bouwen ze dijken en kanalen om het water op hun plantages tijdens het droge seizoen vast te houden of het af te voeren tijdens het regenseizoen. Met ernstige droogte of overstromingen tot gevolg. Ook veroorzaken deze bedrijven ernstige water- en luchtvervuiling. Ze lozen hun afvalwater rechtstreeks in de rivier en besproeien hun gewassen met schadelijke pesticiden, wat leidt tot ernstige gezondheidsproblemen onder de bevolking.
Het rampenjaar 2005
Op 28 mei 2005 sloeg het noodlot toe. La Blanca werd getroffen door een overstroming van ongekende omvang. Irma herinnert zich de dag alsof het gisteren was.
“Mijn huis kwam onder water te staan en mijn hele oogst ging verloren. Het duurde ruim een maand vooraleer het waterpeil daalde. Doordat de bedrijven de rivier hebben rechtgetrokken en ingedijkt, kon de rivier het vele regenwater niet slikken en trad hij buiten zijn oevers.”
Irma
Nog datzelfde jaar raasde de tropische storm Stan over het land. Met nog meer schade tot gevolg. De gemeenschappen van La Blanca hoopten op een snelle reactie van de overheid en de bedrijven, maar kregen enkel stilte en onverschilligheid. Nochtans dragen beide een verpletterende verantwoordelijkheid.
De bewoners van La Blanca besloten om zich te verenigen. Ze richtten het Comité Pro Perdida op om een schadevergoeding te eisen van de bedrijven voor het verlies van hun oogst en daarmee ook hun inkomen. De gesprekken met de bedrijven draaiden helaas op niets uit.
Een proces van lange adem
De bewoners van La Blanca besloten verdere stappen te zetten. Onder begeleiding van Pastoral de la Tierra San Marcos (PTSM) startten ze een rechtszaak tegen de bedrijven en de overheid. PTSM verenigt inheemse en boerengemeenschappen rond hun recht op grond en water. Ze organiseren tal van activiteiten om hen bewust te maken van het belang van duurzaam waterbeheer en hen te informeren over hun rechten. Gemeenschappen worden ook geraadpleegd en uitgenodigd om mee te denken en doen.
Een nationale waterwet
Vandaag, ruim achttien jaar later, hebben de gemeenschappen nog steeds geen schadevergoeding ontvangen. Is het dan allemaal voor niks geweest? Helemaal niet. De juridische strijd is door de jaren heen uitgegroeid tot een strijd voor de verdediging van het leefgebied van La Blanca. En daarmee ook het leven van alle mensen die er wonen. En dat begint bij een wetgeving die het recht op water beschermt en het gebruik ervan regelt. Guatemala is momenteel het enige land in Midden-Amerika zonder nationale waterwet. Hierdoor is het mogelijk dat wetsvoorstellen die gemaakt zijn op maat van de industrie, goedgekeurd kunnen worden en dit zonder rekening te houden met de bescherming van het recht op water.
“Het gebrek aan proper water, de chronische ondervoeding en de structurele armoede die daarmee gepaard gaan, zijn rechtstreeks het gevolg van een economisch model dat bedrijfsrechten en financieel gewin boven de rechten van de bevolking stelt. We eisen dat de overheid werk maakt van een nationale waterwet die een eerlijke toegang tot water garandeert.”
Pastoral de la Tierra de San Marcos
Om hun zaak kracht bij te zetten, documenteert PTSM schendingen van het recht op water en formuleert aanklachten tegen bedrijven bij de Guatemalteekse overheid, de Verenigde Naties en het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens.
“Dit is een symbolische strijd. We hopen dat de zaak van La Blanca een precedent kan scheppen voor andere gemeenschappen in Guatemala en ver daarbuiten.”
Pastoral de la Tierra de San Marcos
Samen sterk
Het Comité Pro Perdida dat na de waterellende in 2005 werd opgericht, heet intussen Consejo de Comunidades Indígenas y Mestizas de La Blanca. De missie van het Consejo bestaat erin mensen uit allerlei gemeenschappen te verenigen en naar oplossingen te zoeken voor de vele uitdagingen in de regio. Betrokkenheid, samenwerking en uitwisseling staan centraal. Ook Irma draagt haar steentje bij. Samen met PTSM houdt ze het waterpeil van de rivier in de gaten en documenteert ze de aanleg van nieuwe dijken.
“De strijd is hard, maar ik geloof in de gezamenlijke kracht van onze gemeenschappen. Ik probeer op mijn manier bij te dragen: solidariteit tonen met mijn buren en mijn stem laten horen tegenover de bedrijven, zodat mijn kinderen en kleinkinderen toegang hebben tot proper water.” Irma
De gemeenschappen zijn moe en gefrustreerd door het gebrek aan aandacht van de overheid. Maar aan opgeven denken ze niet. Ze blijven standhouden voor het algemeen welzijn van hun gemeenschappen en zullen hun verhaal vertellen tot gerechtigheid is geschied.